Δέκα έτη μετά την εφαρμογή του Ν. 3691/2008, με τον Ν. 4557/2018 (ο «Νόμος») εισήχθη στην ελληνική έννομη τάξη το νέο πλαίσιο για την πρόληψη και την καταστολή της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας, σε ενσωμάτωση της Οδηγίας 2015/849/ΕΕ (η «4^η Οδηγία ΑΜL»). Υπό το νέο πλαίσιο, για πρώτη φορά προβλέπεται η διαρκής υποχρέωση των νομικών προσώπων και νομικών οντοτήτων με έδρα στην Ελλάδα να διατηρούν ακριβή δεδομένα σχετικά με τους πραγματικούς δικαιούχους τους. Αντίστοιχες υποχρεώσεις θεσπίζονται και για τα καταπιστεύματα σε σχήμα ρητής καταπιστευτικής διαχείρισης (express trust) που διέπονται από την ελληνική νομοθεσία.

Ι. Έννοια Πραγματικού Δικαιούχου

Ως πραγματικός δικαιούχος κατά το Νόμο νοείται το/α φυσικό/ά πρόσωπο/α, στο/α τελικά ανήκει ή το/α οποίο/α ελέγχει/ουν το υπόχρεο νομικό πρόσωπο δια της κατοχής ή του ελέγχου αμέσως ή εμμέσως ικανού ποσοστού μετοχών ή δικαιωμάτων ψήφου ή άλλων ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων, μεταξύ άλλων, και μέσω μετοχών στον κομιστή ή της άσκησης μέσω ελέγχου με άλλα μέσα.

Η κατοχή ποσοστού μετοχών ή ιδιοκτησιακού δικαιώματος άνω του 25% του νομικού προσώπου από φυσικό πρόσωπο αποτελεί ένδειξη άμεσου ελέγχου. Η κατοχή ποσοστού μετοχών ή ιδιοκτησιακού δικαιώματος άνω του 25% της εταιρείας από νομικό πρόσωπο, ο έλεγχος του οποίου ασκείται από φυσικό/ά πρόσωπο/α ή από περισσότερα νομικά πρόσωπα τα οποία ελέγχονται από το ίδιο ή τα ίδια φυσικά πρόσωπα, αποτελεί ένδειξη έμμεσου ελέγχου. Σημειώνουμε την αστοχία στη διατύπωση του Νόμου αναφορικά με τη διάκριση μεταξύ της έννοιας της ιδιοκτησίας και της έννοιας του ελέγχου, καθώς σύμφωνα με την 4^η Οδηγία AML η κατοχή των ανωτέρω ποσοστών συμμετοχής ή η κατοχή των ανωτέρω ποσοστών δικαιωμάτων ιδιοκτησίας συνιστούν ενδείξεις άμεσης και έμμεσης ιδιοκτησίας, αντίστοιχα. Το εν λόγω ζήτημα θα πρέπει να επιλύεται με αναφορά στην αντίστοιχη πρόβλεψη της ευρωπαϊκής Οδηγίας.

Περαιτέρω, ο έλεγχος δύναται να εξακριβωθεί και με άλλα μέσα, μεταξύ άλλων, βάσει των κριτηρίων ελέγχου για την κατάρτιση ενοποιημένων χρηματοοικονομικών καταστάσεων, δηλαδή, ενδεικτικά, της άσκησης ελέγχου μέσω συμφωνίας μετόχων, της άσκησης δεσπόζουσας επιρροής ή της εξουσίας διορισμού των ανώτερων διοικητικών στελεχών του νομικού προσώπου.

Σε εξαιρετικές περιπτώσεις, και μόνο εφόσον δεν δύναται να προσδιοριστεί κανένα πρόσωπο ως πραγματικός δικαιούχος σύμφωνα με τα ανωτέρω κριτήρια ή εάν υπάρχουν αμφιβολίες για το ότι το πρόσωπο που προσδιορίστηκε είναι πράγματι ο πραγματικός δικαιούχος, ως πραγματικός δικαιούχος νοείται το ή τα φυσικά πρόσωπα που κατέχουν θέση ανώτατου διοικητικού στελέχους στην εταιρεία.

Τα ως άνω κριτήρια δεν τυγχάνουν εφαρμογής στις εισηγμένες σε οργανωμένη αγορά εταιρείες που υπόκειται σε απαιτήσεις γνωστοποίησης, σύμφωνα με τη νομοθεσία της ΕΕ ή ισοδύναμα διεθνή πρότυπα που εξασφαλίζουν επαρκή διαφάνεια αναφορικά με τις πληροφορίες σχετικά με τον πραγματικό δικαιούχο.

ΙΙ. Ειδικό Μητρώο

Σύμφωνα με το άρθρο 20 του Νόμου, οι εταιρικές και άλλες οντότητες με καταστατική έδρα στην Ελλάδα έχουν την υποχρέωση να διατηρούν στην έδρα τους, σε ειδικό μητρώο, επαρκείς πληροφορίες σχετικά με τους πραγματικούς δικαιούχους τους. Στις τηρούμενες πληροφορίες συμπεριλαμβάνονται τουλάχιστον α) το ονοματεπώνυμο, β) η ημερομηνία γέννησης, γ) η υπηκοότητα και δ) η χώρα διαμονής των πραγματικών δικαιούχων, καθώς και ε) το είδος και στ) η έκταση των δικαιωμάτων που κατέχουν. Ειδικότερα για τις εισηγμένες εταιρείες, η τήρηση του ειδικού μητρώου φαίνεται ότι θα γίνεται βάσει των ήδη διαθέσιμων στο πλαίσιο συμμόρφωσής τους με τις υποχρεώσεις γνωστοποίησης στοιχείων, τα οποία κρίνονται από το νομοθέτη ως επαρκή για τη συμμόρφωση των εν λόγω οντοτήτων με τις υποχρεώσεις διαφάνειας του Νόμου.

Υπεύθυνος τήρησης του ειδικού μητρώου είναι ο νόμιμος εκπρόσωπος της εταιρείας ή το ειδικώς εξουσιοδοτημένο από το αρμόδιο όργανο αυτής πρόσωπο. Ειδική πρόβλεψη τίθεται για τις εισηγμένες εταιρείες, στις οποίες η τήρηση του μητρώου ανατίθεται στον υπεύθυνο εταιρικής συμμόρφωσής της.

Περαιτέρω, στο Νόμο προβλέπεται η δυνατότητα των πιστωτικών ιδρυμάτων και των χρηματοπιστωτικών οργανισμών να συνιστούν κοινά πληροφοριακά συστήματα που επιτρέπουν την καταχώριση, την ανταλλαγή και την αποθήκευση επαρκών, ακριβών και επίκαιρων πληροφοριών για τους νόμιμους και πραγματικούς δικαιούχους των νομικών προσώπων που είναι πελάτες τους, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που εδρεύουν στην αλλοδαπή. Πρόσβαση στα εν λόγω πληροφοριακά συστήματα θα πρέπει να δίδεται στην Αρχή Καταπολέμησης της Νομιμοποίησης Εσόδων από Εγκληματικές Δραστηριότητες (η «Αρχή»), στις αρμόδιες αρχές καθώς και στις εισαγγελικές ή άλλες αρχές με ερευνητικές ή ελεγκτικές αρμοδιότητες στον τομέα της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες και χρηματοδότησης της τρομοκρατίας.

ΙΙΙ. Πρόσβαση στο Ειδικό Μητρώο

Πρόσβαση στο ειδικό μητρώο μπορούν να έχουν κατόπιν σχετικού αιτήματος τόσο τα πρόσωπα στα πλαίσια τήρησης των υποχρεώσεων λήψης μέτρων δέουσας επιμέλειας κατά τους όρους του Νόμου (συμπεριλαμβανομένων των πιστωτικών ιδρυμάτων και των χρηματοπιστωτικών οργανισμών), όσο και η Αρχή, οι αρμόδιες αρχές αλλά και οι εισαγγελικές ή άλλες αρχές με ερευνητικές ή ελεγκτικές αρμοδιότητες στον τομέα της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας.

ΙV. Κεντρικό Μητρώο

Πέραν του ειδικού μητρώου, στο Νόμο προβλέπεται η δημιουργία ενός κεντρικού μητρώου πραγματικών δικαιούχων που θα λειτουργεί σε εθνικό επίπεδο, σε συμμόρφωση με τα προβλεπόμενα στην 4^η Οδηγία ΑML. Το Κεντρικό Μητρώο Πραγματικών Δικαιούχων δημιουργείται από τη Γενική Γραμματεία Πληροφοριακών Συστημάτων (Γ.Γ.Π.Σ.) του Υπουργείου Οικονομικών (το «Κεντρικό Μητρώο»). Το Κεντρικό Μητρώο θα συνδέεται με το Α.Φ.Μ. κάθε νομικού προσώπου ή οντότητας, ενώ θα υπάρχει και δυνατότητα διασύνδεσής με το Γενικό Εμπορικό Μητρώο (Γ.Ε.ΜΗ.), τα Αποθετήρια Τίτλων καθώς και οιονδήποτε άλλο φορέα στον οποίο τηρούνται πληροφορίες για τον πραγματικό δικαιούχο των υπόχρεων οντοτήτων. Στο ίδιο πνεύμα, ο Νόμος προβλέπει την υποχρέωση των δημόσιων υπηρεσιών Υπουργείων, Ανεξάρτητων Αρχών καθώς και των υπηρεσιών οιωνδήποτε άλλων φορέων να συνεργάζονται με τη Γ.Γ.Π.Σ. και να συνδράμουν στην «τροφοδότηση» του Κεντρικού Μητρώου.

V. Πρόσβαση στο Κεντρικό Μητρώο

Πρόσβαση στο Κεντρικό Μητρώο έχουν η Αρχή και οι αρμόδιες εισαγγελικές ή άλλες αρχές με ερευνητικές ή ελεγκτικές αρμοδιότητες στον τομέα της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας, και των συναφών βασικών αδικημάτων, χωρίς κανένα περιορισμό, οι αρμόδιες αρχές καθώς και τα πρόσωπα που υποχρεούνται στην εφαρμογή μέτρων δέουσας επιμέλειας κατά τα ειδικότερα οριζόμενα στο Νόμο. Ειδική πρόβλεψη έχει τεθεί και για τη δυνατότητα των ανωτέρω αρχών να συνεργάζονται και να διαβιβάζουν τα στοιχεία των πραγματικών δικαιούχων στις αντίστοιχες αρχές άλλων κρατών – μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ύστερα από αιτιολογημένο αίτημα των τελευταίων.

Πληροφόρηση ως προς τα ελάχιστα στοιχεία του Κεντρικού Μητρώου μπορεί να έχει και κάθε πρόσωπο ή οργανισμός που αποδεικνύει ειδικό έννομο συμφέρον και υποβάλλει σχετικό αίτημα πλήρως τεκμηριωμένο στο Υπουργείο Οικονομικών. Περιορισμοί στην πρόσβαση στις πληροφορίες για τον πραγματικό δικαιούχο δύναται να θεσπίζονται με απόφαση του Υπουργού Οικονομικών, κατόπιν εισήγησης της Αρχής, όταν η πρόσβαση αιτιολογημένα δύναται να εκθέσει τον πραγματικό δικαιούχο σε κίνδυνο εξαπάτησης, απαγωγής, εκβιασμού, βίας ή εκφοβισμού ή αν ο πραγματικός δικαιούχος είναι ανήλικος ή με άλλον τρόπο ανίκανος για δικαιοπραξία.

Η λειτουργία του Κεντρικού Μητρώου τίθεται σε πλήρη ισχύ εντός έξι (6) μηνών από την έναρξη ισχύος του Νόμου, ήτοι μέχρι την 31.1.2019. Τα νομικά πρόσωπα θα πρέπει να καταχωρίσουν αυτό στο Κεντρικό Μητρώο εντός εξήντα (60) ημερών από την έναρξη λειτουργίας του, με τη χρήση των κωδικών πρόσβασής τους στην πλατφόρμα taxisnet. Η καταχώριση τυχόν μεταβολών στα στοιχεία των πραγματικών δικαιούχων θα πρέπει να πραγματοποιείται επίσης εντός εξήντα (60) ημερών.

Με απόφαση του Υπουργού Οικονομικών θα ρυθμιστούν ειδικότερα θέματα σχετικά με την τήρηση και τη λειτουργία του Κεντρικού Μητρώου, τον τρόπο και τη σειρά καταχώρισης των στοιχείων του ειδικού μητρώου σε αυτό, τη διασύνδεση του Κεντρικού Μητρώου με τα Αποθετήρια Τίτλων και τα πληροφοριακά συστήματα που συστήνονται από πιστωτικά ιδρύματα ή χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς, καθώς και κάθε άλλο σχετικό ζήτημα.

VI. Κυρώσεις

Η μη συμμόρφωση των υπόχρεων νομικών προσώπων με τις υποχρεώσεις τήρησης, επικαιροποίησης και καταχώρισης του ειδικού μητρώου στο Κεντρικό Μητρώο εντός των τιθέμενων ως άνω προθεσμιών επισύρει την επιβολή των κάτωθι κυρώσεων:

α)    δέσμευση χορήγησης αποδεικτικού έκδοσης φορολογικής ενημερότητας από τις αρμόδιες υπηρεσίες της Φορολογικής Διοίκησης βάσει ενημέρωσης που λαμβάνουν από την ηλεκτρονική εφαρμογή του Κεντρικού Μητρώου,

β)     επιβολή προστίμου δέκα χιλιάδων (10.000) ευρώ από την Αρχή και πρόβλεψη προθεσμίας για τη συμμόρφωση του υπόχρεου προσώπου με το Νόμο. Σε περίπτωση μη συμμόρφωσης των υπόχρεων προσώπων εντός της τιθέμενης προθεσμίας ή υποτροπής, η Αρχή προβαίνει στην επιβολή προστίμου είκοσι χιλιάδων (20.000) ευρώ.